Bu yılın teması, bayanların ve kız çocuklarının sıhhatlerinin ve haklarının korunması oldu
Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından, 1989 yılında dünya nüfusunun 5 milyar beşere ulaştığı tarih olan “11 Temmuz 1987” tarihi “Dünya Nüfus Günü” olarak kabul edilmiştir. Bu özel günde Birleşmiş Milletler Nüfus Fonu (UNFPA) tarafından her yıl nüfusun değerli hususlarını ele alan bir tema belirlenmekte ve bu temaya ait farkındalık yaratmaya yönelik çalışmalar yapılmaktadır.
UNFPA, son yüzyılın en büyük global sıhhat sorunu olan COVID-19 salgınının dünyadaki tüm insanları, bilhassa de “kırılgan nüfus” olarak tanımlanan kümelerin sıhhatini tehdit ettiğine ve toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini şiddetlendirmekte olduğuna dikkat çekmektedir. UNFPA, salgının üreme sıhhatini, haklarını ve üreme sıhhati hizmetlerine kesintisiz erişimi olumsuz etkilediğini belirterek, daha fazla sayıda bayan ve kız çocuğunun ailelerini planlama ve sıhhatlerini muhafaza yeteneğini kaybetme riskiyle karşı karşıya olduklarını tabir etmektedir.
Bu doğrultuda UNFPA tarafından 2020 yılı Dünya Nüfus Günü teması olarak “COVID-19’u frenlemek: Artık bayanların ve kız çocuklarının sıhhatleri ve hakları nasıl korunabilir?” temasının vurgulanmasına karar verilmiştir. Bu mevzuda atılabilecek birinci ve en değerli adım kelam konusu kümelerin mevcut durumlarına yönelik en yeni temel istatistiklere sahip olabilmektir. Haber bülteninde bu gayeyle doğum, evlenme ve toplumsal cinsiyet istatistikleri konusunda temel bilgiler sunulmaktadır.
Toplam doğurganlık suratı 1,88 çocuk oldu
Toplam doğurganlık suratı, bir bayanın doğurgan olduğu periyot olan 15-49 yaş kümesinde doğurabileceği ortalama çocuk sayısını tabir etmektedir.
Toplam doğurganlık suratı, 2001 yılında 2,38 çocuk iken 2019 yılında 1,88 çocuk olarak gerçekleşti. Başka bir tabirle, bir bayanın doğurgan olduğu devir boyunca doğurabileceği ortalama çocuk sayısı 2019 yılında 1,88 oldu. Bu durum doğurganlığın, nüfusun yenilenme seviyesi olan 2,10’un altında kaldığını gösterdi.
Toplam doğurganlık suratı, 2001-2019
Toplam doğurganlık suratının en yüksek olduğu vilayet 3,89 çocuk ile Şanlıurfa oldu
Toplam doğurganlık suratının en yüksek olduğu vilayet 2019 yılında 3,89 çocuk ile Şanlıurfa oldu. Bu ili 3,37 çocuk ile Şırnak, 3,16 çocuk ile Ağrı ve 3,15 çocuk ile Muş izledi. Toplam doğurganlık suratının en düşük olduğu vilayet ise 1,33 çocuk ile Gümüşhane oldu. Bu ili 1,34 çocuk ile Kütahya ve Edirne takip etti.
Toplam doğurganlık suratının en yüksek ve en düşük olduğu birinci 10 vilayet, 2019
Toplam doğurganlık suratının Avrupa Birliği (AB) üye ülkeleri ortalaması 1,56 çocuk oldu
Türkiye’nin toplam doğurganlık suratının AB üyesi 28 ülkenin toplam doğurganlık suratlarından daha yüksek olduğu görüldü. AB üyesi 28 ülkenin toplam doğurganlık suratları incelendiğinde, 2018 yılında en yüksek toplam doğurganlık suratına sahip olan ülkenin 1,88 çocuk ile Fransa olduğu, en düşük toplam doğurganlık suratına sahip olan ülkenin ise 1,23 çocuk ile Malta olduğu görüldü.
Toplam doğurganlık suratının Avrupa Birliği üye ülkeleri ile karşılaştırması, 2018
Yaşa özel doğurganlık suratının en yüksek olduğu yaş kümesi 25-29 oldu
Yaşa özel doğurganlık suratı, aşikâr bir yaş kümesinde bin bayan başına düşen ortalama canlı doğan çocuk sayısını söz etmektedir.
Yaş kümesine nazaran doğurganlık suratı incelendiğinde, 2001 yılında en yüksek yaşa özel doğurganlık suratı binde 144 ile 20-24 yaş kümesinde iken 2019 yılında binde 122 ile 25-29 yaş kümesinde görüldü. Bu durum, doğurganlığın bayanın daha ileri yaşlarında gerçekleştiğini gösterdi.
Yaşa özel doğurganlık suratı, 2001, 2019
Adölesan doğurganlık suratı düştü
Adölesan doğurganlık suratı, 15-19 yaş kümesinde bin bayan başına düşen ortalama canlı doğan çocuk sayısını tabir etmektedir. Yaşı çok genç olan annelerden doğan bebeklerin daha yüksek derecede hastalık ve vefat riskiyle karşı karşıya kalmalarından ötürü adölesan doğurganlık konusu anne ve bebek sıhhatinin korunması bakımından epeyce kıymet taşımaktadır.
Adölesan doğurganlık suratı, 2001 yılında binde 49 iken 2019 yılında binde 17’ye düştü. Öteki bir sözle, 2019 yılında 15-19 yaş kümesindeki her bin bayan başına 17 doğum düştü.
Adölesan doğurganlık suratı, 2001-2019
Adölesan doğurganlık suratının AB üye ülkeleri ortalaması binde 9 oldu
AB üyesi 28 ülkenin adölesan doğurganlık suratları incelendiğinde, 2018 yılında en yüksek adölesan doğurganlık suratının olduğu ülke binde 39 ile Bulgaristan, en düşük adölesan doğurganlık suratının olduğu ülke ise binde 2 ile Danimarka oldu. Adölesan doğurganlık suratı 2018 yılında binde 19 olan Türkiye, AB üyesi 11 ülke ile birlikte AB ortalamasının üzerinde yer aldı.
Doğum yapan annelerin ortalama yaşı 28,9 oldu
Doğumlarını 2001 yılında gerçekleştiren annelerin ortalama yaşı 26,7 iken 2019 yılında 28,9 oldu. Öteki yandan birinci doğumunu 2019 yılında gerçekleştiren annelerin ortalama yaşı ise 26,4 oldu.
Annenin ortalama yaşı, 2001-2019
Anne vefat oranı yüz binde 13,6’ya geriledi
Anne mevt oranı, bir yıl içerisinde gerçekleşen yüz bin canlı doğum başına anne ölümlerinin sayısı olarak tanımlanmaktadır. Anne vefatı, gebeliğin başlangıcından doğum sonrası 42. günü kapsayacak biçimde; kaza ve rastlantısal sebeplerden kaynaklanmayan, gebelik yahut gebeliğin idaresinden kaynaklı olarak yahut gebeliğin ağırlaştırdığı rastgele bir sebeple bayanın ölmesidir.
Türkiye’de 2010 yılında 16,7 olan anne mevt oranının yıllar içinde azalma eğilimi göstererek 2018 yılında 13,6’ya gerilediği görüldü.
Anne vefat oranı, 2010-2018
Dünyada anne vefat oranı en yüksek olan ülke Güney Sudan oldu
Anne mevt oranı dünya ortalamasının 2017 yılında yüz binde 211 olduğu görüldü. Anne mevt oranı ülkelere nazaran incelendiğinde, yüz binde bin 150 ile Güney Sudan birinci sırada yer aldı. Güney Sudan’ı yüz binde bin 140 ile Çad ve yüz binde bin 120 ile Sierra Leone izledi. Anne mevt oranının en düşük olduğu dört ülke ise yüz binde 2 ile Belarus, İtalya, Norveç ve Polonya oldu. Türkiye’de ise anne vefat oranının 2017 yılında yüz binde yaklaşık 15 olduğu görüldü.
Bebek vefat suratı binde 9,1 oldu
Bebek vefat sayısı, 2018 yılında 11 bin 598 iken 2019 yılında 10 bin 770 oldu. Bin canlı doğum başına düşen bebek vefat sayısını tabir eden bebek vefat suratı, 2018 yılında binde 9,3 iken 2019 yılında binde 9,1 oldu. Başka bir söz ile 2019 yılında bin canlı doğum başına 9,1 bebek mevti gerçekleşti.
Doğumdan sonraki beş yıl içinde ölme mümkünlüğünü söz eden beş yaş altı vefat suratı, 2018 yılında binde 11,3 iken 2019 yılında binde 11,2 oldu.
Resmi kız çocuk evlilikleri azaldı
Evlenme istatistiklerine nazaran; 16-17 yaş kümesinde olan kız çocuklarının resmi evlenmelerinin toplam resmi evlenmeler içindeki oranı 2009 yılında %8,1 iken bu oran 2019 yılında %3,1’e düştü.
Evlenen kız çocuklarının toplam evlenmeler içindeki oranı, 2002-2019
Bayanlarda ortalama birinci evlenme yaşı yükseldi
Birinci evlilik yaşının doğumlar üzerinde değerli bir tesiri olup daha erken yaşlarda evlenen bayanların ortalama olarak daha fazla çocuk sahibi olma potansiyeli bulunmakta, bu da çoklukla ömür boyunca daha fazla sayıda doğuma yol açabilmektedir. Bayanlarda 2015 yılında 24,4 olan ortalama birinci evlenme yaşı 2019 yılında 25’e yükseldi.
Yaş kümesi 20-24 olan evli bayanların %5,1’i 18 yaşından evvel evlendi
Birleşmiş Milletler İstatistik Kurulu tarafından 2013 yılında kabul edilen “Birleşmiş Milletler Toplumsal Cinsiyet Göstergeleri 52 En az Gösterge Seti”nde yer alan göstergelerden biri olan “20-24 yaş kümesinde olup 18 yaşından evvel evlenen bayanların oranı” Türkiye’de 2010 yılında %8,2 iken 2019 yılında bu oran %5,1 oldu.
Yönetici durumundaki bayan oranı %17,5 oldu
Hanehalkı işgücü araştırması sonuçlarına nazaran, şirketlerde üst seviye ve orta kademe yönetici durumundaki bayan oranı 2012 yılında %14,4 iken 2019 yılında bu oran %17,5’e yükseldi.
Hibya Haber Ajansı
