MEHMET BAYER – 09.07.2020 – Hibya – 1. Dünya Savaşı'nın değişik cephelerinde çekilen tarihi fotoğrafların yıllar sonra anlaşılan gerçeklikleri ''Aslında gerçek o denli değilmiş'' dedirten tipten.
Çanakkale Kara Savaşları sırasında çekilen, yurtiçi ve yurtdışındaki onlarca yayında kullanılan, tüfeğine dayanan İngiliz askerinin, mezarı başında arkadaşını anmasını temsil eden siluet fotoğrafın manası yıllar sonra değişti.
''Twenty Years After, The Battlefields of 1914-18 : Then and now'' (20 yıl sonra, 1914-18 cepheleri, o vakit ve şimdi) isimli mecranın bir okuyucusunun dikkati, tarihi fotoğrafın temasının değişmesine neden oldu.
Kelam konusu yayın bu ''düzeltmeyi'' okurlarına şöyle aktardı: ''Burada görülen fotoğraf, birçok sefer çoğaltılarak günlük basın ve her yerde gösterildi. Bir okurun yardımı ile bu fotoğrafın gerçek olmadığını teyit ettik. Gelibolu'da çekilen bir fotoğraf, fakat asker poz veriyor ve 'haç' aslında çamaşır ipini tutmak için dikilmiş tahta sopa. Fotoğraf, İngiliz İmparatorluğu Savaş Müzesi'nden kaldırıldı.''
İngiliz müellif Stephen Chambers, HİBYA muhabirine yaptığı açıklamada, ''Twenty Years After'' isimli kitabı bildiğini ve fotoğrafın ''sahte''liğinin de farkında olduğunu söyledi.
Fotoğrafı çeken Ernest Brookes'un bu türlü fotoğrafları ''yeniden canlandırmasıyla'' ün salan bir isim olduğunu belirten Chambers, ''Gelibolu'da onun çektiği öteki 'sahte' fotoğraflar da var. Kendisi Gelibolu'ya indi, lakin vaktinin büyük bir kısmını Limni ve Gökçeada'da geçirdi, savaştan uzakta. Bu yüzden bu türlü fotoğrafları 'tekrardan yaratma' imkanı oldu. Çok çarpıcı bir fotoğraf olmasına karşın fotoğraf Brooks tarafından canlandırıldı.'' dedi.
Chambers, yeniden, iki Avustralyalı askerin ortasında, üzeri ağaçlarla kamufle edilmiş esir bir Türk askerinin görüldüğü tarihi fotoğrafta, Türk askerinin ''keskin nişancı'' olarak belirtildiğini tabir ederek, ''Aslında bu fotoğraf Gökçeada'da çekildi. Fotoğrafta ortada duran bir Türk mahkum, fakat keskin nişancı üzere giydirilmiş. İki muhafız ise Avustralya saha fırıncıları birliğinden askerler. Büyük ihtimalle savaş esnasında ekmek Türkler'den daha tehlikeliydi.'' diye konuştu.
Stephen Chambers, Avustralyalı tarihçi Charles Bean'in, Brooks hakkında ''Küçük bir arkadaşımız, fakat âlâ bir fotoğrafçı, ancak sahtecilik yapmaması için dikkatli olunmalı.'' sözünü kullandığını kelamlarına ekledi.
– Araştırmacı Grundy
İngiltere'de yaşayan araştırmacı Jim Grundy ise kelam konusu fotoğrafın birinci olarak 2 Ekim 1915'de İngiliz yayını ''The Graphic''te yayımlandığını söyledi.
Grundy, şayet kendisinin bu hususta bir şey yazacak olması halinde, böylesine ikonik bir fotoğrafın sahtelendiğinin teyit edildiği hakkında görüşlerini aktarabileceğini, bir askerin, yakın bir arkadaşını anması değil, fakat bir adamın çamaşır ipliğine bakmasının resimlendiğini söyleyeceğini lisana getirdi.
– ''Tanıdığım eski görünüme son bir kere baktım''
O devirde çok az kişinin Gelibolu'dan geri çekilmeyi ve yenilgisi lisana getirdiğini aktaran Grundy, ''Hızlı ve kolay zaferin hayalleri, çoktan suya düşmüştü. O kadar fazla askerin hedefsiz bir biçimde öldüğünü itiraf etmek ve kabul etmek zordu. İngilizler, Seddülbahir bölgesinde (Cape Helles) birkaç mil yol gidebilmelerine, o kadar kanlı çatışmalara karşın Kirte köyünü (Alçıtepe) bile ele geçiremedi.'' dedi.
Grundy, Amerikalı gazeteci Granville Forestcue'nun ''Avustralyalıların elinde bir plajdan fazla bir şey yok.'' değerlendirmesini yaptığına işaret ederek, şöyle konuştu:
''İstanbul'a el koyulmasını ve süratli galibiyet vaat eden bir askeri operasyon için bu çok büyük bir hayal kırıklığıydı.
Yarımadayı terk etme kararı alındıktan sonra ve tahliyeler başladığı vakit bir sürü asker, kaybettikleri arkadaşları ve silah arkadaşlarını düşünmeye başladı. Birtakım üniteler, gemilere binmeden çabucak evvel askerlerin mezarlarını ziyaret etme planları yaptı.
Kimi askerler de kendi kendilerine düşen askerlere hürmetlerini sundu. Avustralya 6. Hafif Atlı Tugayı'ndan Teğmen Bertie Lowing, 'Tanıdığım eski görünüme son bir defa baktım ve burayı bırakmaktan hüzün üzere bir şey hissetmekten, kendimi alamadım, bilhassa arkadaşlarımızın ve yoldaşlarımızın mezarlarının üzerindeki küçük haçların sayısına baktıktan sonra. Onlar her şeylerini verdiler ve sonuçta hiçbir şey elde edilemedi.' halinde görüşünü paylaşmış.''
–
''Acaba bizi duyuyorlar mı?''
Jim Grundy, Gelibolu Yarımadası'nı son terk edenlerden Yeni Zellanda Canterbury atlı tüfekçilerinden Binbaşı Charles Powles'in anılarında o günleri şöyle kaydettiğini aktardı:
''Sessiz derelerin, sessiz ölülerin üzerinden geçtiler, onları seven yoldaşlarının, onları son günlerinde hatırlamak için diktiği haçların altında gömülü o ölüler…Herkesin aklında 'Acaba bizi duyuyorlar mı?' üzere niyetler vardı ve herkesin içine bir pişmanlık oturdu. Arkadaşlarını bırakmanın ve yarıda kalmış bir vazifenin getirdiği pişmanlık.''
Geri çekildikten sonra bile askerlerin, galip olan Türklerin, mezarlıkları yağmalayacağı ve tahrip edeceği korkusuna kapıldığına işaret eden Grundy, şöyle devam etti:
''22. piyade taburundan Avusturalyalı Yarbay Richard Armstrong Crouch, ölen askerlerin ailelerine inanç vermek ve korkacak bir şey olmadığını belirtmek için şu kelamları yazdı, 'Hayatını kaybetmiş yiğit askerlerimizin yakınları ortasında büyük bir gerginlik olduğunu görüyorum, askerlerimizin mezarlarının tahrip edileceği hakkında büyük bir endişe var. Bence bu türlü bir dehşet olmamalı. Türkler şu ana kadar ne kadar onurlu düşmanlar olduklarını tekraren gösterdiler. Almanlar olsa çok daha azını beklerdim, ama bu Türklerin Müslüman olması ile birlikte benim de onların müşerref ölülerimizin yattıkları yeri gösteren haçlarımıza bir saygısızlık göstermeyecekleri hakkında hiçbir kuşkum yok.'
İtilaf Devletleri, yarımadaya döndükten sonra mezarlıkları hakikaten el sürülmemiş halde buldu. Kimi haçlar çıra olarak alınmıştı, lakin geride kalanların mezarlarında yaygın bir tahribat kelam konusu değildi. Mezarlıklara tabi ki bugüne kadar bakılmaya devam ediyor. Fakat yarımadada çok daha kıymetli bir şey toprağa verilmişti.
Gelibolu'yu çatışmalardan 50 sene sonra ziyarete gelen İngiliz Guy Penreath'a nazaran
, 'Gelibolu seferleri askeri bağlamda İngiltere için dehşetli bir başarısızlıktı, fakat öteki bir manada, karşı karşıya gelen ordunun manevî bir zaferini işaret ettiğini düşünüyorum. İki ordu da birbirinin azmi ve mücadeleci ruhuna hürmet duyar hale geldi. Bayıltıcı sıcaklar, bulut misali sinek sürüleri, dizanteri, su kıtlığı, yok denecek kadar az cephane ve tükenmişlik iki tarafın da sırtlandığı yüklerdendi. Burayı kutsallaştıran askeri bir zafer değildir, burayı kutsallaştıran bu insanların dayanıklılığı ve ülkeleri için kendilerinden verdikleri fedakarlıklardır. Gelibolu'da katıldığım bir anma merasiminde Türk bir yüzbaşı İngiliz papazın elini sıktı ve şu kelamları ekledi, 'Bizim ve sizin askerlerin Gelibolu'da öldürdüğü tek şey aramızdaki düşmanlıktı.''
Hibya Haber Ajansı
