Bir kent düşünün… Havası kirli, erken vefatlar meydana geliyor, suyu, toprağı kirleniyor ve bu sıkıntılar çözülmüyor.
Maraş kömürlü termik santrallerden ötürü maalesef ki bu türlü bir vilayet. Bölgedeki Afşin A ve Afşin B termik santralleri yıllardır çalışıyor ve bölge halkı santralin tüm olumsuz tesirlerini yakından görüyor.
‘NEFES ALSIN’
Maraş son 3 yıldır Dünya Sıhhat Örgütü’nün önerdiği limit bedellerin yaklaşık dört kat üzerinde bir hava kirliliğine maruz kalıyor. Greenpeace, kentin 38 yıldır yıkımla boğuştuğunu belirterek “Kahramanmaraş nefes alsın” başlığıyla bir imza kampanyası başlattı. On binlerce kişinin imza attığı kampanyada özetle şöyle deniliyor:
“Çalışmalar, Afşin A santralinin açılışını takip eden devirde kanser olaylarının büyük tırmanış gösterdiğini söz ediyor. Faaliyetteki iki santralin, şimdiye kadar 17 bin erken mevte neden olduğu düşünülüyor. Santraller yüzünden bölgede ziraî üretim yapan çiftçiler de büyük hak kaybına uğruyor. Toprakta biriken ağır metaller yüzünden üretim ölçüsü ve eser randımanı düşüyor. Santraller, büyük bir su tüketimi yapıyor, Afşin A Santrali’nin çıkardığı kirli su, arıtılmadan Ceyhan Irmağı’na deşarj ediliyor.”
‘YENİ SANTRALLERİ İPTAL EDİN’
Kampanya kapsamında Etraf ve Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’ndan bölgedeki yeni santral planlarını iptal etmesini, mevcut santrallerin devreden çıkarılmasını da kapsayan bir kömürden çıkış planı oluşturması talep ediliyor.
Kampanyayı gördükten sonra Greenpeace Akdeniz İklim ve Güç Proje Sorumlusu Onur Akgül’e bölgedeki son duruma ait sorularımı ilettim. Aldığım yanıtlar şöyle:
Santrallerden ötürü bölge nasıl etkileniyor?
Bölgedeki Afşin A ve Afşin B santrallerinin, ziraî üretim ve çiftçiler üzerinde çeşitli düzeylerde tesirleri var. Bunlardan birincisi direkt olarak santrallerin ve kömür rezervlerinin inşaatıyla ortadan kalkan tarım toprağı. 2 santral de Elbistan Ovası’nın toprakları üzerine şurası. Münasebetiyle 1984’ten itibaren Afşin A ve 2005’ten itibaren de Afşin B santrali ile bir arada Elbistan Ovası çok büyük bir toprak kaybına uğramış durumda.
‘NEHİRDEN SU ÇEKİYOR’
Bölgede çiftçiler nasıl problemler yaşıyor?
Etki, santralin faaliyetlerinden kaynaklanıyor. Yakılan çok düşük kaliteli linyit; azot oksitler, kükürt dioksit üzere gazları ve cıva üzere son derece tehlikeli ağır metallerle çok ağır bir hava kirliliği yaratıyor ve bu kirlilik bütün bölgedeki toprak ve su varlığının üzerine saçılıyor. Buna ek olarak santraller, Ceyhan Nehri’nden büyük ölçülerde su çekiyor ve bu suyu proses suyu olarak kullanıyor, Afşin A Santrali bu suyu arıtmadan ırmağa deşarj ediyor. Bu da, bölgedeki çiftçilerin santraller tarafından ağır biçimde kirletilmiş su ve toprakla ziraî üretim yapmaları sonucunu getiriyor. Böylelikle ziraî üretimin hem ölçüsü hem de randımanı kıymetli ölçüde düşüyor.
Bir öteki tesir ise, çiftçilerin santral kaynaklı ziyanlarını giderme konusunda uğradığı hak mahrumiyeti oldu. Bölgede, ortalarında Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi’nin de bulunduğu kurumların yaptığı tahliller, santrallerin bölge topraklarını ve suyunu ağır bir halde kirlettiğini ortaya koymuştu. 2011 yılına kadar çiftçiler bu bilimsel tespitlere dayanarak açtıkları davaları kazanıp tazminat alabiliyorlardı. 2011’de EÜAŞ Genel Müdürlüğü’nün açtığı davada Yargıtay, kirliliğin santraller kaynaklı olmadığına hükmetti ve artık çiftçiler, ziyanlarını tazmin edemez noktaya getirilmiş oldu.
‘YENİ PLANLANANLAR VAR’
Bölgede toplam kaç proje var? Kaç tane daha planlanıyor?
Bölgede etkin olarak elektrik üreten iki proje var. Sırasıyla 1984 ve 2005’te kurulan Afşin A ve Afşin B santrali. Her iki santral de son derece düşük kaliteli Afşin Elbistan linyitini yakıyor. Çok büyük bir etraf kirliliği yaratıyor, neden oldukları hava kirliliği ile kamu sıhhatini tahrip ediyor ve bölgesel iklim değişikliği yaratıyorlar.
Mevcutlara ek olarak bölgede planlanan santraller de var. Afşin A Santrali 2 yeni üniteyle genişletilmek isteniyor. Afşin C Santrali’nin ÇED süreci devam ediyor. (mahkeme, ‘ÇED olumlu’ kararını temelden iptal etti) Akbayır Santrali’nin de ÇED süreci devam ediyor. Bölge halkının itirazları, bölgedeki sivil inisiyatiflerin ve Greenpeace’in de yürüttüğü kampanyalar sonrasında bölgedeki bir santral ise iptal edilmiş durumda. Bunlar haricinde, daha evvelce planlara alınan Afşin D, E ve G santrallerinin ise ÇED süreçlerinde belirsizlik devam ediyor.
‘ADİL GEÇİŞ POLİTİKASI’
Bölgedeki duruma ait neler yapılması gerek?
Genel kanının bilakis Türkiye kömürden ve fosil yakıttan üretilen elektrik gücüne aslında muhtaç değil. Türkiye’nin çok geniş bir yenilenebilir güç potansiyeli var Kahramanmaraş’ta da durum farklı değil. Doğu Akdeniz Kalkınma Ajansı’nın yayınladığı “2014 – 2023 Bölge Planı”nda da bu potansiyele işaret ediliyor.
Ek olarak, 2021’de yayınlanan “Kömür Alanlarının Güneş Potansiyeli” başlıklı rapor, kömürlü termik santrallere kömür sağlayan alanlar güneş panelleri ile donatılırsa 6.9 milyon hanenin yıllık elektrik gereksiniminin karşılanabileceğini ortaya koydu.
Çalışmaya nazaran, Afşin A ve B santrallerinin açılmış alanlarının barındırdığı güneş gücü santrali potansiyeli yaklaşık 1900 MWp iken, üretim potansiyeli ise toplamda yıllık 2.7 milyon MW düzeylerinde. Bu potansiyel, bölgenin ziraî üretim gücüyle birlikte düşünüldüğünde, Kahramanmaraş’ın kömürsüz gelecek potansiyeli ortaya çıkıyor.
İklim krizine karşı daha dirençli yerleşim alanları oluşturabilmek ve krizden etkilenen çevrelerin ömür ve istihdam haklarını koruyabilecek adil geçiş siyasetlerinin oluşturulması Kahramanmaraş için büyük kıymet taşıyor. Kahramanmaraş’ta yapılması gereken, kömürlü termik santrallerin bir an evvel kapatılması ve bölgenin mevcut istihdam potansiyellerini kullanacak formda adil geçiş siyasetleriyle bölgenin iklim krizine karşı dirençli hale getirilmesi.
