Vakit içinde müzik: Rönesans’ın hayat sevinci dansları, danslar da çalgıları artırır

Evin İlyasoğlu

Dönemin hükümran ruhu, insancıldır. Rönesans sanatkarı kilise ve imparatorun otoritesinden kurtulma çabalarındadır. Öznel hislerini sıcak bir lisanla anlatan bir biçem geliştirir. Orta Çağ’ın yalnız cennete hazırlanan ortamı yerine bu dünyanın yaşamaya, keşfedilmeye kıymet olduğu niyeti yaygınlaşmıştır. İnsan olmanın kendine mahsus bir soyluluğu ve kıymeti vardır. Bu dans müziklerini ve din dışı müzikleri gündeme getirir. Öte yandan kilise için bestelenen dinî müzik de zenginleşen teknikle, daha bilge ve derin hisleri yansıtmaya başlamıştır.

Çoksesliliğin gelişmesi, birkaç ses ve çalgının bağımsızca ve uyumlu akışı karmaşık bir armoni yapısı gerektirir. 15. yüzyılın örnek müziği, misal yapıda ve emsal renkteki birbirine eşit dört sesten oluşur. Rönesans’ın sonraki yıllarında her sesin başka özelliği gözetilir. A cappella korolar büyük değer kazanır. Çalgı eşliği olmaksızın yalnızca insan sesinden oluşan koro yapıtlarında armonik doku ağırlaşır. Sesin niteliğindeki özellik, uyuşumlu oluşudur. Dramatik hisleri anlatmak için yarım ses aralıklı gelişim (kromatizm) kullanılır. Rönesans müziğinde iki çeşit ritim kalıbına rastlanır: Birincisi dans müziğiyle gelişen, devingen ve karmaşık ritimler; oburu tekdüze akış içindeki izoritmik yapı.

15. yüzyıl başlarında vokal müzik, yörelere nazaran özellik taşımaz; milletlerarası tek tip ve bir örnek biçimlerde yazılmaktadır. Rönesans’la birlikte, 15. yüzyılın ortasında her ulusun kendine nazaran özel müzik biçimi ortaya çıkar: İngiliz halk müziği olan karol, danslara eşlik eder. Şanson, Fransızların çoksesli aşk müzikleridir. Lied, Almanların aşk müzikleridir. Frottola ise İtalya’da ünlenmiş, Floransa karnaval müziğidir. Bu ortada Rönesans moteti tüm seslerin tıpkı metni söylediği, birleşik bir biçime dönüşmüştür.

RÖNESANS’TAN BAROK’A ÇALGI MÜZİĞİ

Rönesans’ın ömür sevinci dansları, danslar da çalgıları artırır. Böylelikle çalgılar için ve çalgı toplulukları için bestelenen müzik doğar. Çalgılar artık yalnız insan sesine eşlik etmek için ya da eksik insan sesini tamamlamak için kullanılmaz. Bu periyotta çalgısal müzik, vokal müzikten bağımsız bir pozisyona kavuşmuştur. Birinci çalgısal biçim estampie’dir. Çalgı müziği, Rönesans’tan Barok periyoda gerçek vokal müzik kadar kıymet kazanmaya başlar. Yeni biçimler ortasında, isimlerini danslardan alan çalgı müzikleri oluşur: Rondo, virelai üzere izlek (tema) ve çeşitleme formülünün birinci filizleri fantasia, ricercare ve canzona üzere biçimlerle tomurcuklanır. Madrigal ve şanson üzere vokal biçimler için bestelenen müziğin de çalgılara uyarlandığı, yalnızca çalgı müziği haline dönüştüğü görülür. Dans müziği de solo çalgı ya da çalgı topluluğu için bestelenmeye başlanır. Pavan, galliard ve passamezzo üzere danslarla dans müzikleri, tıpkı ismi taşır.