Dünya

Aydın Sezer: Montrö’ye yorum farkı çıkaracak bir uygulama, savaş sebebi sayılır

ANKARA – Rusya analisti Aydın Sezer, Büyük Fotoğraf’ın 1 Mart tarihli yayınında, son periyotta Rusya’nın Ukrayna işgalinin akabinde yaşananları bölgesel ve Türkiye özelinde mercek altına aldı.

Rusya’nın Donbass cumhuriyetlerini tanımasından sonra, bir haftada yaşanan çok süratli ve öngörülemeyen gelişmelere değinen Sezer, “Tanımayı öngörmüştüm ancak o gün olacağını öngörmemiştim. Donbass’taki anayasal hudutlara yönelik kesinlikle bir operasyon yapacağını, buranın işgal edilerek burada Rusya’nın tanıdığı cumhuriyetlere verileceğini, sonraki süreçte de tahminen Kırım senaryosu kapsamında bu cumhuriyetlerin referandumla Rusya’ya iştirakine yönelik beklentilerim vardı,” diyor ve ekliyor:

“Fakat bunu aşan boyuttaki müdahaleler -Kiev’in kuşatılmasından, askeri tesislerin bombalanmasına, hatta etnik Rusların yaşadığı Odessa, Harkiv üzere kentlere özel akınlar düzenlenmesine dek- çok fazla beklenmiyordu. Putin’in bu kadar ileri gideceğini hiç öngörmemiştim.”

BATI’NIN AMBARGOLARI

Öte yandan, Rusya’nın Ukrayna işgali sonrasında Moskova idaresine yönelik olarak Batılı ülkeler de koordineli bir halde ekonomik, ticari ve finansal ambargolar uyguladılar. Son olarak ABD Hazine Bakanlığı, Rusya Merkez Bankası ile süreç yapılmasına yasak getirdi ve Rusya Merkez Bankası ve Varlık Fonu’nun dolar rezervlerine erişimini kesti.

Hatta, Sezer’in de kelamını ettiği üzere, güçlü bir Rus lobisine sahip olan ve Ukrayna üzere kriz bölgelerine silah göndermeme siyaseti yürüten ve bu mevzuda Estonya üzere üçüncü ülkeleri de silah sevkiyatı konusunda uyaran Almanya, bir gecede 100 milyar euroluk ek savunma bütçesi açıklayan bir pozisyona geldi.

Alman hükümeti, ayrıyeten, ordu envanterinden 1000 adet tank savar ile 500 adet Stinger tipi hava savunma füzesinin Ukrayna’ya gönderileceğini açıkladı. Almanya yıllardır NATO’nun savunma bütçesinin artırılması davetlerine karşı çıkmıştı.

Buna karşılık, Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov yaptığı açıklamada “Batı ülkelerinin yaptırımlarına karşılıklar, uygunluk ve çıkarlarımızın göz önünde bulundurulmasıyla oluşturulacak” karşılığını verdi.

Sezer, “Bu tutum değişikliğinin bedeli şu halde olacak: Alman silahları neo-Nazi bayraklarıyla Rusların karşısına çıktığında, Almanya’nın kaygılı düşü olan neo-Nazizim manzaraları Alman halkını rahatsız edecek. Ukrayna’da bir neo-Nazi ordusu olduğunu bilmeyen, kabul etmeyenler tahminen bundan rahatsız olmayacak” diyor.

Sezer, Batı ambargolarının ekonomik boyutuna da değinerek, Avrupa’ya ulaşan doğal gaz fiyatlarının artabileceğine dikkat çekiyor:

“Ancak sıkıntı Putin’in diz çöktürülmesi değil. Problem, yüz binlerce mültecinin can değerine çıktıkları seyahat, savaşta sivil kayıpların yaşanacak olması… Batı’nın bu halleriyle ne kadar iki yüzlü ve ikili standartlı bir ‘medeniyete’ sahip olduğunu gördük. Siz madem Rusya’yı ekonomik ambargolarla çökertme yolunu seçtiniz, o halde silah göndererek savaşın daha derinleşmesini, sivil ölümlerin artmasını mı istiyorsunuz? O halde Rusya’ya neden savaş ilan etmiyorsunuz? NATO’nun 5. unsuru kıssa. İngiltere savaş ilan edebilir. Madem ki BM Şartı’na nazaran gayri-hukuksuz bir işgal harekâtı kelam konusu ve bu işgal kabul edilemez, Libya’yı bombalarken kimin peşindeydiniz? 10 yıldan beri Suriye’de beşerler ne çekiyor farkında mısınız? Afganistan’da terk ettiğiniz insanların haykırışını duymuyor musunuz? Derhal savaş açın, Ukrayna halkının sırtından medeniyetçilik ve insan hakları oyunları oynamayın. İnsanları ilkel-medeni beşerler diye ayırmayın. Putin ekonomik adımlarla bugünden yarına çöktürülemez.”

NÜKLEER ALARM DÜZEYİ

Öte yandan, Rusya birkaç gündür “nükleer alarm” verirken, Batı’da birçok kesim bu tehdidi hayli provokatif buldu. Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in, ordusunun stratejik nükleer gücünü “alarm seviyesine” geçirdiğini açıklaması üzerine, NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg ise, bunun tehlikeli bir telaffuz ve sorumsuz bir davranış olduğunu söyledi.

Rusya Savunma Bakanlığı’nın internet sitesinde yer alan bilgiye nazaran, stratejik güçler, “Rusya’ya ve müttefiklerine karşı saldırganlığı caydırmak ve bir savaş esnasında nükleer silah kullanımı dahil olmak üzere saldırganı yenmek için kuruldu.”

Bununla birlikte, Beyaz Saray Sözcüsü Psaki, Putin’in nükleer silahlar ve hipersonik füzeleri de kapsayan “caydırıcı güçlerini” özel savaş vazifesi durumuna geçirmesinin üzerine ABD’nin nükleer alarm düzeyini değiştirmediğini, “bunun için bir neden olmadığını” bildirdi.

Sezer, “Putin’in nükleer silahlar konusunu gündeme getirmesi konusunda Putin bu kadarını yapmaz diyorlar, ona kredi veriyorlar. Siz köşeye sıkıştığınız, tüm dünyanın, Avrupa’nın size karşı böylesine harekete geçtiği, Almanya ve İsveç’i bile nötr pozisyonundan çıkarttığı bir ortamda neden yapmayasınız? Yapsın manasında da söylemiyorum. Bugün Ukrayna’da sığınakta ölen bir çocuğun acısını içinde yaşayan biriyim. Demek istediğim şu: Ukrayna’da sokak yahut gerilla savaşıyla Putin’i diz çöktüremezsiniz. Bu sorumsuzca bir davranış olur. Neden Minsk mutabakatına tamam diyen Zelenskiy’i son dakika yolundan çevirdiniz? Burada iki yüzlü bir tavır var,” diyor.

AKKUYU NÜKLEER SANTRALİ

Büsbütün Rus sermayeli olmakla birlikte bir anonim şirket olan ve Mersin’de inşaatı süren Akkuyu nükleer santrali konusu da son günlerde medyanın gündeminde yerini almış durumda.

“Ruslar yüzde 49 hisseyi politik risklerden kaçınmak için Türklerin üstlenmesini istiyorlardı. Türkiye bunu yıllardır üstlenmedi. Batı’nın uyguladığı ambargo, Rus firmalarının yürütmekte olduğu inşaatı, şayet Batıdan getirilecek ekipman varsa etkileyebilir. Lakin asıl sorun, Rusya’nın ambargo nedeniyle yaşayabileceği mümkün bir iktisadi kriz durumunda Türkiye’den 3 milyar dolar muadilindeki yüzde 49’luk hisseyi almasını istemesi, aksi taktirde inşaatın 2023 yılına yetişmemesidir. Bu da endüstrinin tüm güç arz güvenliği planlarını tesirler,” diyor Sezer.

SOSYALİZM-KAPİTALİZM ÇELİŞKİSİ Mİ?

Hususun bir sosyalizm-kapitalizm çelişkisi olarak sunulmasını da eleştiren Sezer, “Rusya aslında kapitalist sistemde bir ülke. Buna kapitalizm ortasındaki iç çelişkilerin doruğa çıktığı bir nokta olarak bakmak gerekir. Putin sosyalist birisi değil, Rusya da sosyalizmin kalesi değil. Rusya’dan dövizler kaçarken, kol kanat gerdiğiniz lakin artık ambargo uygulamaya çalıştığınız oligarklara son on yıldır hangi sebeplerle ülkenizde kucak açtınız, paralarını akladınız, vatandaşlık verdiniz?” diye soruyor.

Putin’in bir Saddam, Rusya’nın da bir Irak, Libya yahut Suriye olmadığına dikkat çeken Sezer, Putin’in önlenmesi için Ukrayna’ya Minsk mutabakatını uygulatma konusunda baskı yapılması gerektiğine dikkat çekiyor.

“Bu mutabakat, Almanya’nın formülüydü ve bu muahedeyi imzalatmış olsaydı silah sanayisine bu kadar bütçe ayırmasına, Ukrayna halkının sırtından Rus oligarşisine savaş açılmasına gerek kalmayacaktı,” diye ekliyor.

TÜRKİYE’YE YANSIMALARI VE MONTRÖ BOĞAZLAR KONTRATI

Uzmanların üzerinde uzlaştığı bir öteki nokta ise, bu krizin Türkiye’ye yansımalarının da kaçınılmaz olacağı. Sezer’e nazaran, Moskova’ya yatırımları olan Türk iş etrafları, turizm, fındık ve narenciye ihracatı birinci evrede etkilenecek.

“Türkiye’nin derhal Rusya’ya karşı hava alanını kapatıp, Batı ittifakının yanında yer alması, hatta dahası Boğazları büsbütün Rus gemilerine kapatıp Batı’nın savaş gemilerine açması gerekiyor,” diyor Sezer.

Öte yandan, Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin uygulanması konusunda hala resmî açıklamalara karşı spekülasyonlar ağır halde yapılıyor. Burada da açmazlar iki noktada düğümleniyor: Türkiye Rusya’nın dünyaya açılan bir kapısı olur mu? Ya da Rusya’yı karşımıza almamızın maliyeti olur mu?

Sezer’e nazaran, Türkiye’de hükümet Montrö’yü keşfetti, lakin yanlış keşfetti:

“Montrö, Rusya’nın ve sonradan Ukrayna’nın da taraf olduğu milletlerarası bir konvansiyon. Rusya esasen bu hususları imzalamış ve onaylamış. Birebir muahedeye atıfta bulunulacağı için bizim nasıl yorumladığımız kadar Rusya’nın da nasıl yorumladığı değerli. Rusya, Montrö ile ilgili olabilecek sakat uygulamaları, ‘savaş nedeni”’de sayabilir. Montrö’den savaş gemileri geçmesi konusunda ihtarda bulunmanıza gerek yok, muahede aslında muhakkak. Bugün için sekiz gün evvelce bildirimde bulunan bir Rus savaş gemisi bal üzere de buradan geçer. Türkiye’nin Montrö ile ilgili tasarrufuna, fakat Türkiye savaşa taraf olursa Rusya karşı çıkar. O durumda Türkiye Montrö ile ilgili her şeyi yapabilir. Bunun dışındaki tüm kaidelerde Rusya’nın hassasiyeti, Türkiye’nin Boğazları üçüncü ülke gemilerine kapatmasına odaklanıyor. Montrö, özünde kıyıdaş devletlerin güvenliğini sağlayan bir kontrattır. Montrö’de üç tane başka rejim var: yakın savaş tehdidi, barış ve savaş pozisyonu. Montrö’ye yorum farkı çıkaracak bir uygulama, savaş sebebi sayılır. Bahis bu kadar net.”

ARABULUCULUK GAYRETLERİ

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın pazartesi günü kabine toplantısı akabinde, “Montrö Mukavelesi’nin verdiği yetkiyi, krizin tırmanmasının önüne geçecek halde kullanma kararındayız. Ne Ukrayna’dan ne Rusya’dan vazgeçmeyeceğimizi söylüyoruz” açıklamaları ışığında Türkiye’nin arabuluculuk uğraşları yine gündeme geldi.

Erdoğan, yaptığı açıklamada, “Bu süreçte barış ve istikrarın temini için diplomatik girişimlerimizi sürdürdük, sürdürüyoruz,” dedi.

Buna karşılık, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ise, “Bütün ülkeleri boğazlardan savaş gemisi geçirmemesi konusunda uyardık” diyerek bugüne kadar Boğazlar’dan rastgele bir geçiş ve geçiş talebi olmadığını kaydetti.

Türkiye’nin hala devam ettirdiği arabuluculuk teklifleri konusunda, Rusya Memleketler arası Münasebetler Kurulu müdürü Andrey Kortunov’un Arab News’a yaptığı açıklamasına değinen Sezer, Rusya’nın müzakere masasına Türkiye’nin dahil olmasına yanaşmadığının, çünkü masada iki Zelenskiy görmek istemediğinin altını çiziyor.

Bu süreçte Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “ne Ukrayna’dan ne Rusya’dan vazgeçeriz” formunda yineleyen açıklamalarını önemsediğini ve yanlışsız bulduğunu belirten Sezer, dolduruşlara gelinmemesi ve tarafsızlık siyasetinin sürdürülmesi gerektiğinin altını çiziyor.

“Bizim derhal ya Batı yanında yer alıp Rusya’ya ambargo uygulamamız, ya da derhal Putin’i ikna edip ‘arkadaş biz komşuyuz, ben sahiden tarafsızım, sizi nasıl ikna edebilirim‘ diye sormamız gerekiyor. Bu durumda bize iletilecek birinci talep de Ukrayna’ya İHA-SİHA satışının durdurulması olacak kuşkusuz. Bu bir tercih sorunu,” diyen Sezer, Türkiye’nin Batı’ya yanaşmasının salt Montrö’nün uygulanmasıyla mümkün olamadığına dikkat çekiyor.

“Bunun için örneğin Rus imali S-400’lerden vazgeçtiğinizi açıklamanız yahut Akkuyu nükleer santralini millileştirmeniz gerekiyor. Net bir perspektif ve bakış sergileyemiyoruz,” diye ekliyor Sezer.

İlgili Makaleler

Bir yanıt yazın

Başa dön tuşu