“Çok aşığın var diyorlar / Palavra de kâfi bana…”
İncesaz’ın herhalde en çok bilinen, dinlenilen müziğinin birinci satırı.
İstanbul’un cumbalı meskenlerinin altından, Arnavut kaldırımlı sokaklarının üstünden veya yalılar ortasından selam veren Boğaz mavisinin yanından geçerken içimde müzikler çalar. Bu “içimden geçen şarkılar” repertuarının kıymetli bir kısmını da İncesaz’ın kimi müzikleri oluşturur. Bunun tek nedeni, bir vakitler yaşadığım mahallede çekilmiş olan ünlü dizinin müziklerini yapmaları, münasebetiyle o mahallenin, benzeri mahallelerin gündelik hayatının fon müziği olmaları değil herhalde. İncesaz “İstanbul müziği” yaptığı için tahminen. İstanbul’un dokusu, kokusu hâlâ hissedilebilen sokakları üzere, İncesaz’ın müziği de geçmişi ne kadar içinde barındırıyor olursa olsun bugünde yaşıyor, bugünün ruhunu taşıyor.
Cengiz Onural’ın Yeni Türkü’den ayrıldıktan sonra kurduğu küme, bu yıl kuruluşunun 25. yılını kutluyor. Şu andaki takımı Cengiz Onural, Murat Aydemir, Taner Sayacıoğlu, Volkan Hürsever, Akın Aral, Emre Erdal, Türker Çolak, Bora Ebeoğlu ve Ezgi Köker Aldemir’den oluşan İncesaz’ın 25 yılını ve bugünkü yerini, Onural’la konuştuk.
İncesaz’ın kurulduğu günden bu yana 25 yıl geçmiş, lisana kolay çeyrek asır. Neler hissediyorsunuz?
İnanması sıkıntı gerçekten. Vakit natürel çok izafi bir şey, insan nasıl geçtiğini anlamıyor. Çocuklar büyümese, birtakım toplumsal olayla yaşanmasa anlamayacağız vaktin geçtiğini. 25 sene geçivermiş. 10 albüm yapmışız bu müddette. Pek çok konser vermişiz, birçok değerli solistimiz olmuş, kümede değişiklikler yaşanmış, gelenler olmuş, gidenler olmuş. Lakin 25 senede uygun makûs varlığını sürdüren, artık yavaş yavaş tanınan bir küme haline gelmişiz. İnsanın güzeline gidiyor alışılmış, yanlışsız bir damar yakaladıysan bu istikrarı sağlayabiliyorsun.
İncesaz’ı takip eden müzikseverlerin sayısı hiç de az değil. Lakin asıl sizin müziklerinizi ya da yaptığınız müzikleri, tahminen sizin olduğunu bilmeden tanıyan, dinleyen, seven milyonlar var. Bunda en büyük etkenlerden biri herhalde televizyon dizileri. Dizilere yaptığınız müziklerle on milyonlarca insan tarafından dinlenmiş bir grupsunuz.
Evet, bizim biz olduğumuzu bilmeden tanıyanlar daha fazla alışılmış. Şu da bir yandan hâlâ hayrete düşürüyor beni: Gidiyoruz mesela Erzurum’a, Trabzon’a, Diyarbakır’a, konserlerimiz doluyor. Yani orada İncesaz’ı bilen en az bir salon dolusu insan olduğunu fark ediyoruz. Bu çok hoş bir şey ve bunu oraya gitmeden, o konseri vermeden bilemezsin. Epey yılın çok da boşa gitmediğini gösteriyor ayrıyeten.
‘BU İKLİME BİR ÖLÇÜ NEFES VERDİK’
Mütevazı yaklaşıyorsunuz aslında, üslubunuz da biraz bu türlü. Üslup demişken, kümenin üslubu da çok özel, kendine has, pek de gibisi çıkmadı. Klasik Türk Müziği’nin tesirlerinin çok ağır görüldüğü bir müzik olmakla birlikte bugünün de müziğini yapan, müzik formu itibariyle klasikten beslense de bugünün müziğini söyleyen bir küme İncesaz. Siz müziğinizi tanımlamaya, isimlendirmeye çalıştınız mı hiç?
Müzisyen açısından şöyle bir zorluk var, sen de bunu çok düzgün anlayacaksındır, müziği yapmak tanım etmekten daha kolaydır. Aklında, gönlünde bir şey var; bir tını, bir ses, bir müzik… Oturur, uğraşır eninde sonunda o aklındakine benzeyen, ona yaklaşan bir şey yaparsın. Fakat birisi “Hadi şu yaptığın şeyi tanım et bakalım” dese çok zorlanırsın zira çok soyut bir şeyden kelam ediyoruz, somut sözlerle anlatmak kolay değil. Anlatmaya çalışıyoruz doğal fakat bence yetersiz kalıyor. Bir kez, İncesaz’a öykünen, ona yakın tınılara ulaşmaya çalışan pek çok küme oldu geçtiğimiz 15-20 senede, ancak hiçbiri İncesaz’ın tınısını yakalayıp önüne geçemedi. Bu enteresan mesela. Biz Türkiye’deki en yetenekli beşerler filan değiliz, kesinlikle bizi fersah fersah geçecek müzisyenler vardır. Tahminen bizim gittiğimiz yol, yaptığımız müzik geleceği olan bir şey olarak görülmediği için müzisyenler tarafından, kendi yollarının bir yerinde öteki istikametlere döndüler. Tekrar de İncesaz’ın 25 yıllık varoluşuyla Türkiye’deki müziği etkilediğini düşünüyorum ben. Az bir şey de olsa, ucundan köşesinden de olsa… Zati o denli olabilir, aksi halde çok tanınan bir küme olurduk. Ki, âlâ ki de değiliz, bu da öteki bir husus. Galiba bir ölçü bir nefes verdik bu iklime.
Natürel, tanımlamanın sizin açınızdan güç olduğunu varsayım ediyorum. Lakin sizin üslubunuz, kullandığınız enstrümanlar, makamlar Klasik Türk Müziği’nden yola çıkılarak bugünün müziğini yapmak üzere bir niyetle yola çıktığınız izlenimi veriyor.
Ben dededen gelen bir gelenekle, neredeyse bebeklikte kemençeyle tanışmış biriyim. Keza ney, tambur… Bunlara karşı büyük bir sevgim, sempatim var. Lakin pop müzik yüksek perdeden söylenen bir müzik zira binlerce rakibiniz var, herkes bir üstten söylemeye çalışıyor. O denli bir yaygaranın içinde tambura, neye yer yok. Bunlarla söylediğin vakit, ki benim tabiatım da bu türlü, konuşmam da öyledir fark ettiysen, bu sesi duyurmak çok sıkıntı. Öteki bir müzik yapmak lazım. Bunların letafetini, sakinliğini, dinginliğini yansıtan öteki bir müzik yapmak lazım. İşte o İncesaz. Bizim biraz daha pop müziğe yaklaştığımız yerlerde mesela, o sazların fonksiyonları azalıyor. Daha çok onların üzerine bina edilen müziklerde İncesaz kendini tam olarak söz edebiliyor.
‘OSMANLI DA, CUMHURİYET DE KLASİK TÜRK MÜZİĞİNİ SİLMEYE ÇALIŞTI’
Evet ancak bilhassa 90’lardan bu yana ana akım pop müzikte Türk Müziği tesirlerini de ağır biçimde duyuyoruz. Ud, tambur, kanun sıkça kullanılıyor. Ney örneğin, pop ve rock müzik sahnelerinin neredeyse tümünde endam ediyor artık. Bunu nasıl yorumluyorsunuz?
Bunun sosyolojik bir art planı var. Türk Müziği’nin çağdışı bir müzik olduğu, “Batı” kıymetlerini temsil edemeyeceği düşünülmüş Osmanlı periyodundan beri. Tıpkı zihniyet Cumhuriyet’in kuruluşunda da sürmüş. Başta, kendisi de bu müziği çok sevmesine ve dinlemesine karşın Atatürk olmak üzere Cumhuriyet’in kurucuları, “Bu bizim geleceğimiz değil, bu arkaik bir müzik, geri bir müzik ve bizi temsil etmiyor” deyip bu müziği silmeye çalışmışlar. Burada bir toplumsal mühendislik eforu var. Benim doğduğum 1960’lara gelirsek, bu inşanın üzerinden 30-40 yıl geçmişti. Bu müzik aşağılandı. Derken 70’lerde Devlet Korosu kuruluyor, biraz iade-i prestij üzere o teşebbüs. Kuruluyor ancak hepsi Batı orkestralarındaki üzere, iki dirhem bir çekirdek… Sahnede 80 bireyler, ne yapıyorlarsa? Tekrar bir prestij kazanma uğraşı bu. O periyotta, senin de kelamını ettiğin, popta yavaş yavaş bu müziğin tesirlerini görmeye başlıyoruz. Barış Manço’nun ‘Dağlar Dağlar’ına kemençenin girmesi, bilmem nerede neyin, tamburun, kanunun, udun girmesi üzere. Fakat Türk müzisyeni de bu müziğin neresinden nasıl tutacağını bilemiyor zira Türk Müziği aşağılık bir müzik olarak anlatılmış. O sazlarla, Türk Müziği makamlarıyla hâlâ bugün taze, aktüel bir şey söylenebileceğine dair kimsenin en ufak bir ümidi yok. Bu, bugün de bu türlü. Tek tüktür bunun dışında düşünen. Barış Manço biraz deldi bunu, Anadolu pop denen üslupta biraz bu aşılır üzere oldu; daha sonra Ergüder Yoldaş, Sezen Aksu bu makamlarla çok pahalı şeyler yaptılar olağan. Bunları görmezden gelmiyorum fakat genel algıya bakarsak, gelenekselimizden, bu makamlardan, bu biçimlerden el alıp yeni bir şey üretmek felsefi olarak yanlış ve imkânsız görülüyordu. Biz, İncesaz olarak bu türlü bir rüzgâra karşı yelken açtık, orsa gidiyoruz yani.
Sizin kelamını ettiğiniz bu niyet, bu doruktan inme kabul, altta pek karşılık bulmuyor muhakkak ki, bir pop müziğe udu koyduğunuz andan itibaren onun kitlelerdeki alımlanışı bir anda değişebiliyor. Kitleler, tek kanallı devirde radyoda duyamasa da kemençeyi, udu, tamburu hiç unutmamış. Başka taraftan natürel bağlamayı, kavalı da… Halkın gönül telini hâlâ bu enstrümanlar ve bu makamlar titretiyor.
Kastettiğim de buydu. Müziğe sıkıntı katmak için neden klasik kemençe kullanasın? Neden sevinç katmak için kullanmıyorsun? Ezberde bir sorun var. Bu damar var hâlâ lakin biraz çeyiz sandığı üzere bir havası var. Yani içimizden koparılmaya çalışılmış. Geçmişte radyoda Batı müziği çalınıyordu. Pop ise onun da ismi “Hafif Batı Müziği”. O kodların bir nebze olsun değiştirilmesi için 40-50 sene geçmesi gerekmiş. Alışılmış ki Anadolu’daki musiki dernekleri, cemiyetler, saz öğretenler bitmemiş, devam etmiş. Bir de şunu hatırlatmak lazım ki Halk Müziği biraz daha şanslı zira resmi ideolojide Halk Müziği’nin öz Türk’ü yansıtan müzik olduğuna dair bir inanç var. Makus olan ise makamsal müzik…
Osmanlı ile hesabı olmasından dolayı…
Alışılmış ki, en çok bu nedenden ötürü. Biraz olumsuz bir tablo çizdim olağan lakin şartları anlamak için bu tabloyu görmek lazım. Biz işte bu kurallar altında 25 sene tambur kullanarak, kemençe kullanarak, makamları kullanarak, tahminen 50 yıldır hiç tercih edilmemiş makamları kullanarak müzikler yaptık ve insanların güzeline gitti. Burada hâlâ bir cevher var, bir şeyler yakaladık galiba.
Dizi müziklerine dönmek istiyorum müsaadenizle. Siz ‘İkinci Bahar’, ‘Ekmek Teknesi’ üzere çok tanınan dizilerin müziklerini yaptınız. Nasıl oldu bu? Neden sizin müziğinizi üretimlerinde duymak istedi üretimciler?
Ben Yeni Türkü ile birlikte 80’lerden itibaren dizi, sinema, belgesel müziği yapıyordum esasen. 97’de Yeni Türkü’den ayrılıp İncesaz’ı kurunca ana geçinme kaynağım bunlar oldu. Mühendisim aslında, mühendislik okudum ancak bir daha dönmedim oraya. Müzikle hayatımı idame ettirmeye çabaladım. Dizi müziği, sinema ya da reklam müziği, “bir şeyin müziği”dir, kendi başına müzik değildir. Halbuki İncesaz bir şeyin müziği değil, kendisi müzik. Ama İncesaz o kadar niş bir yerde sesleniyordu ki tanınması çok çok uzun sürecekti. Buna bir kümenin dayanması çok sıkıntı. Çelik üzere hudutların de olsa albümleri çok satmayan, konserler veremeyen bir küme en fazla birkaç sene dayanabilir. Bunun farkındaydım. O sıra gelen dizilerden ikisi İncesaz’ın üslubuna yakın geldi ve bunları İncesaz’la yapalım diye düşündüm. Bu olağan, İncesaz’ın ismini hiçbir biçimde duyuramayacağımız kadar duyurabilmemize vesile oldu. Dinleyici müzikleri biliyordu lakin bizi bilmiyordu alışılmış. Kelamını ettiğin diziler Türkiye’de çok sevilen, çok izlenen diziler oldular. Müzikleri de kült oldu doğal.
‘İNCESAZ MÜZİĞİNİ BÜYÜK USTALARIN MÜZİĞİNİN DEVAMI ÜZERE GÖRÜYORUM’
Bu iki dizinin ortak özelliği, nostaljik ve aşikâr ki çok özlenen bir mahalle kültürünü yansıtmalarıydı. Öbür bir İstanbul’u anlatıyordu ikisi de. Bugün ne Samatya o Samatya, ne Kuzguncuk o Kuzguncuk. Bu türlü bakınca, siz de İstanbul müziği yapıyor üzeresiniz. Bu dizilerin tesiri midir bu niyetimin kaynağı bilmiyorum lakin sizin müziğiniz de çok eski olmayan lakin özlenen bir devranın müziği üzere. Bir hayal üzere bir an var olmuş ve sonra da çabucak yok olmuş bir vaktin müziği… Katılır mısınız buna?
Müziğimizle ilgili olarak vakit sorununu ben şöyle kurguluyorum: İçinde geçmiş bedelleri, Klasik Türk Müziği’nin birikimlerini taşıyan fakat bugün yapılan müzik. Hasebiyle geçmişle bugünü birleştiren bir müzik olduğunu düşünüyorum İncesaz’ın. Biz de tam olarak “İstanbul müziği” olarak tanımlıyoruz müziğimizi. “Çok severek, hürmetle yâd ettiğimiz ve yapıtlarını icra ettiğimiz o üstatlar bugün yaşasaydı bu türlü bir şey mi yapardı sanki? Biz bugün bu türlü yapıyoruz, sanki duysalardı ne derlerdi?” diye düşündüğüm çok olur. Onlar bugünün müziğini yapıyorlarmış üzere düşünüyorum ve bizi onların devamı üzere görüyorum.
‘Çok Aşığın Var Diyorlar’ üzere çok tanınan olmuş müzikleriniz da var. Sizce, daha çok beşere ulaşabilmiş bu üzere müziklerinizin ortak bir özelliği var mı? Bunu müzikal olarak da, içerik olarak da soruyorum.
O şeytan tüyü neyse, onun bir formülü yok. Gerçi onu, ismini koymadan, sözlerle anlatamadan yakalamış sanatkarlar var. Paul McCartney var, Sting var, Sezen Aksu var… Bu beşerler, “anlat” desen tahminen formüle edemez lakin onu yakalamışlar. Bizim o denli bir halimiz de, tezimiz da yok. Yaptığımız 40 müzikten biri, ikisi lisana düşmüştür. Fakat bir halde, popülerleşmeden damarlara girdik üzere. Küçük bir örnek vereyim, ne demek istediğim daha uygun anlaşılır. Örneğin biri çıkıyor, ‘Üsküp’ün İçinde Kumaş Biçerler’ diye bir kitap yazıyor zira sanıyor ki o eski bir Makedon kelamı. Bilmiyor o kelamın bizim olduğunu fakat duymuş, anonim sanıyor. Demek ki içselleşmiş o kelam, o müzik; bir formda gitmişiz oraya. Bunun üzere örnekler var. Bir yere gidiyoruz, bir musiki derneği veya bir lokalde müzik yapan gençler pat diye bizim müziğimizi okuyorlar lakin bizi tanımıyorlar ki böylesi daha hoş. Yani o kadar niş, o kadar hudutlu bir yerde durmuyoruz artık demek ki, bu düzgün bir şey. Popülerleşmek yerine içselleşmek, bunu tercih ederim.
Farklı albümlerde farklı solistlerle çalıştınız uzun bir müddet. Neden bu türlü bir tercih yaptınız?
Solistlerin değişmesi hoş bir şey. Şöyle bir gerçek var, bunu kabul etmek lazım: Sen enstrümanist olarak ağzınla kuş da tutsan sahnede şarkıyı söyleyen kişi ilgiyi toplar. Bunda da bir beis yok, bunu kabul edeceksiniz. Lakin o ilgiyi toplayan kişi, solist, bunu ne kadar kaldırabilir? Bütün solistlerimizi tenzih ederek söylüyorum doğal, hiçbiri bu türlü düşünmedi ancak bir insanın şöyle düşünmesi çok kolay: “Beni dinliyorlar, ben tıpkı müziği gidip Ahmet’le, Mehmet’le de yaparım. Sonuçta beşerler bana geliyor.” Bu çok doğal bir fikir, burada karakter zaafı yok, berbat niyet yok. Konser bitiyor, dinleyici gelip seninle fotoğraf çektiriyor, sana olan aşkını lisana getiriyor, mektuplarını sana yazıyor, bir yerde kelam ederken “Bilmem kimin okuduğu şarkı” diyor. Yazık değil mi soliste bu kadar yük yüklemek? Münasebetiyle, üç-beş senede bir solist değişirse, o insanı da harcamamış oluruz diye düşünüyoruz. Lakin bunun müzikal nedenleri de var. Rengin değişmesi mesela… Geçmişe dön bak, Dilek Türkan, Melihat Gülses, Cengiz Özkan, Bora Ebeoğlu, ne kadar büyük zenginlik bizim açımızdan.
Bu durum, kimi öteki kümelerde yaşanan istikrar problemine benzeri bir sorun yaşadığınız intibaı doğurmaz mı pekala?
Olabilir. Buna biz değil, dinleyici karar verir nihayetinde. 25 yılda İncesaz çok mu zikzak çizdi, üslubunu çok mu değiştirdi, olmaz yollara mı saptı? Bu türlü bir şey olduysa bile bunu biz değerlendiremeyiz.
Cengiz Özkan’la bir türkü albümü yaptınız. Sizin teklifiniz miydi bu paydaşlık?
Cengiz zati arkadaşımız. Çok severek de dinlediğimiz bir isim. Bizim fikrimizdi o albüm, evet. Cengiz de “Ne çıkar sanki?” diye düşünüyordu fakat zannediyorum kendinden hiç taviz vermeden, bizim de kendimizden taviz vermeden bu albümü bitirdiğimizi görünce, hoş bir lisan yakalayınca başındaki soru işaretleri bitti. Bir türkü albümü daha yapacağız ayrıyeten, onun da bilgisini vereyim. Sevgili Nida Ateş ile…
‘KALAN MÜZİK, DEVLETİN YAPAMADIĞINI YAPTI’
Mükemmel bir haber bu. Yeniden Kalan Müzik’le çalışacaksınız iddia ediyorum. Bir üretim şirketi olarak çok özel, değerli bir yerde duruyor Kalan Müzik ne dersiniz? Sizinki üzere usullerle tanışabilmemizin de kıymetli bir vesilesi örneğin…
Sevgili Hasan Saltık’ı sevgiyle, rahmetle anıyorum. Kültür Bakanlığı üzere, radyo üzere, televizyon üzere, belediyelerin kültür işleri üzere, devletin imkânlarıyla yapılması gereken pek çok işi Kalan Müzik üstlendi Türkiye’de. Bir çarpıklığı gösteren büyük bir anıttır bu türlü bakınca. Sen Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu olarak kendi arşivinden, kendi ürettiğin bantlardan bir tane albüm yapamazken Kalan Müzik onlardan albümler yaptı ve insanların beğenisine sundu. Bu TRT için büyük bir utanç vesilesidir. Birebir biçimde arşiv serileri, etnik müzikler… Bunların hepsi bu coğrafyanın insanları, sen devlet olarak bunlara hiçbir vakit sahip çıkmıyorsun, bunları tanımıyorsun; bırak müziklerini, edebiyatlarını derlemeyi, bu insanları yok sayıyorsun; bir bağımsız kurum çıkıyor ve bunu yapıyor. Devlet tarafından mimleniyor üstelik, “Sen nasıl bu türlü bir şey yaparsın?” diye reaksiyon görüyor. Bırak hesap sormayı, bunu devlet olarak senin yapıyor olman lazımdı. Kalan Müzik’ten Allah razı olsun, bu misyonu üstlendi. Devlet hâlâ o çizgiye gelmedi, yaklaşamadı bile. Zira bir sefer o insanı, kültürü sevmiyor, saymıyor, kabul etmiyor, tanımıyor. Ne acı… Senin insanın bunlar, ülkenin insanı. Ancak yok, umurlarında değil. Neyse ki birisinin umurundaymış ve karşılığını da buldu. Yalnız Türkiye açısından düşünmemek lazım, üniversal bir arşivin, dünya müzikleri arşivlerinin çok değerli bir modülüdür Kalan Müzik’in arşiv albümleri.
15 Şubat’ta 25. yıl için özel bir konser yapıyorsunuz. Hatta bir seri konser olacak sanıyorum. Son olarak biraz da konserlerden kelam edelim dilerseniz.
Biz çok sık konser çalan bir küme değiliz ancak pandeminin öncesinde çok ağır bir konser temposuna girmiştik. Hem yurtiçinde, hem Avrupa’da, Amerika’da konserler veriyorduk. Bu pandemi alışılmış bıçak üzere kesti.
Artık 25. yıl vesilesiyle, dediğin üzere bir seri konser vereceğiz. 15’inde Güçlü PSM’de olacağız. 25’inde Ankara’da, büyük ihtimalle de 13 Mart’ta İzmir’de. 25 yılın bir retrospektifi üzere düşündük. Sevilen, tanınan olmuş müzikler da olsun fakat yeni çıkaracağımız albümden de iki modül aldık repertuara. Bir nevi özet üzere tasarladık. Bir de albümümüz çıkacak inşallah Mart, en geç Nisan ayında. Onuncu albümümüz bu, tüm kayıtlar, yapım süreçleri tamamlandı. Ayrıyeten bir haber daha vereyim; tüm yapıtlarımızı kapsayan bir nota kitabı, bir külliyat basılacak. Onun da ilkbaharda yayımlanmasını bekliyoruz. Çok sıkıntı bir iş o redaksiyon, çok incelikli. Gözümüzden daima bir şeyler kaçabilir, kaçıyor da. Daha evvel birinci iki albümü kapsayan notalarımızı yayımlamıştık, içinde 20 eser vardı. Artık bir ciltte 40 müzik, öteki ciltte 53 saz yapıtı olmak üzere 93 yapıttan oluşan önemli bir külliyattan kelam ediyoruz. Bizim de bırakacağımız bir miras aslında.
